ပထမျမန္မာႏုိဗယ္ဆုိေသာဝတၳဳမွေရးသူ-ဘိုဘိုလန္းစင္္

(၁)

မာယာအတြက္ စာမူစဥ္းစားေတာ့ မာယာဟာ စာေဟာင္းစာေကာင္းေတြကုိ ေခတ္သစ္နဲ႔ ေပါင္းကူး ေပးေနသူျဖစ္တယ္။ သုိ႔တြက္ ေခတ္ေဟာင္းစာနဲ႔ ပတ္သက္တာက ဆီေလ်ာ္မယ္ေအာက္ေမ့တယ္။ ယေန႔ လန္ဒန္ အေရွ႕တုိင္းနဲ႔ အာဖရိကပညာသင္ေက်ာင္းမွာ “ေမာင္ရင္ေမာင္ မမယ္မ ဝတၳဳ ” (၁၉၀၄) ထုတ္ထဲက ဓာတ္ပုံရုိက္လာတာကုိ မာယာပရိသတ္အတြက္ လက္ဆင့္ကမ္းလုိက္ပါတယ္။ စစ္မျဖစ္ခင္ အေရွ႕တုိင္း ပညာသင္ေက်ာင္း ေခတ္ကထဲက ဒီမွာေရာက္ေနတဲ့စာအုပ္ပါ။ ျမန္မာဝတၳဳေဝဘန္ခ်က္ေတြ သုေတသနအသင္း ဂ်ာနယ္မွာ ေရးသြားတဲ့ လန္ဒန္တကၠသုိလ္ ျမန္မာစာပါေမာကၡေဂ်ေအစတီးဝပ္ (ရန္ကုန္တကၠသုိလ္သမုိင္း ကထိက ေဒါက္တာဘာဘရာစတီးဝပ္အေဖ) လွဴထားတာျဖစ္ႏုိင္တယ္။ မူလစာအုပ္မွာ ၁၂ပုံရွိတယ္လုိ႔ လူထု ေဒၚအမာက ၁၉၅၉ ဒုတိယႏွိပ္ျခင္းအမွာမွာ ေရးဘူးေပမယ့္ ဒီစာအုပ္မွာေတာ့ ၁၁ ပုံပဲေတြ႔ပါတယ္။ ဝတၳဳမွာ ပန္းခ်ီပုံထဲ့တာ၊ ဝတၳဳခန္းဖြင့္ေတြမွာ ပန္းစာလုံးနဲ႔ အလွဆင္တာက အဲဒိေခတ္အဂၤလိပ္စာအုပ္ေတြရဲ့ အဆင္အျပင္ ပါ။ ဓာတ္ပုံထဲ့တာေတာ့ ေခတ္ၿပိဳင္လႊမ္းမုိးမႈရွိသလားမသိပါ။
ပုံေတြမွာ ဟုိ အႏွစ္ တရာေက်ာ္က ျမန္မာေတြရဲ့ လူမႈဘဝကုိ အကဲခတ္ႏုိင္ပါလိမ့္မယ္။ ပါေတာ္မူခါစနဲ႔ အဝတ္အစားမွာ တယ္မေျပာင္းေသးတာလဲ တျခားေခတ္ၿပိဳင္ အေနာက္တုိင္းသား မွတ္တမ္းဓာတ္ပုံေတြမွာလုိပဲ သတိထားမိမွာပါ။ ေမာင္ရင္ေမာင္ေထာင္ထဲမွာ ဝတ္ထားတာက ဘန္ဂါလီစြပ္က်ယ္ျဖစ္မယ္မွတ္ပါတယ္။ အိမ္ပုံေတြကေတာ့ တခ်ိဳ႕မွာ ဗမာအိမ္လုိ႔ ေျပာရမယ္မထင္ပါ။ ေရခ်ခန္း၊ ရတနာအုိးတူးမိခန္းေတြက ရန္ကုန္ ကန္ေတာ္ႀကီးထဲ ရုိက္တယ္လုိ႔ထင္ပါတယ္။ ေတာင္တြင္းၿမိဳ႕က ပြဲစားအိမ္ဆုိတာေတာ့ ရန္ကုန္ဆင္ေျခဖုံး ပုဇြန္ေတာင္စက္ဆန္း မအူကုန္း ၾကည့္ျမင္တုိင္စတဲ့ ဆင္းရဲသားရပ္ကြက္ ဗမာရပ္ကြက္ေတြမွာ ရုိက္သလား မသိပါ။ အခုေခတ္ ျမန္မာလူေနရပ္ကြက္တခ်ိဳ႕ ေက်းလက္ေတြအသြင္အျပင္နဲ႔ တယ္မကြာလွပါ။ အဂၤလိပ္ကုိလုိနီ အရင္း႐ွင္မ်ား ေျမပေဒသာပင္ေပါက္တဲ့ေခတ္က ျမန္မာေတြႏြမ္းပါးပုံလဲ ခုေခတ္နဲ႔ ထုိ႔တူပါပဲ။ ထိပ္က ေဘာင္းဘီ ဝတ္ေတြေနရာမွာ ေနာက္ထပ္ေဘာင္းဘီဝတ္ ေဘာင္းဘီခြ်တ္ေတြ ဝင္လာတာပဲ ကြာတယ္။ ေမာင္ရင္ေမာင္ကုိ ဖမ္းေခၚသြားပုံ၊ ေထာင္တြင္းမွာ မမယ္မနဲ႔ေတြ႔ခန္း စတာေတြမွာ ပေဒသရာဇ္ေခတ္ရာဇဝတ္မႈခင္း၊ အက်ဥ္းေထာင္ နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ နီးစပ္ဖြယ္ မွတ္တမ္းသေဘာမ်ိဳးေတာင္ ယူႏုိင္ပါတယ္။ ဇာတ္ထဲမွာ မင္းသားေလးကုိ ရုိက္ႏွက္ဖမ္း သြားေတာ့ အပူတုိက္ငုိခ်င္းခ်ဟာ အစဥ္အလာရွိပီးအေလ့ပါ။
ဝတၳဳထဲ ေၾကာ္ျငာထဲ့တ့ဲ အရင္းရွင္အေလ့လဲ ထြန္းကားေနပါပီ။ ေၾကာ္ျငာေတြထဲမွာ အဲဒိေခတ္ကေပၚတဲ့ အဂၤလိပ္အိမ္ေရွ႕မင္းတံဆိပ္ရ ဒဂၤါး ၃၅၀ တန္ ပုံႏွိပ္စာလုံးရုိက္ႏွိပ္ေသာစက္ (လက္ႏွိပ္စက္)၊ စိန္ေဗဒါႀကီးစီးတဲ့ ဆင္တုိစက္ဘီး၊ ေနာက္ ကုန္သည္လမ္း ဝပ္ဆင္တုိက္က မုိတုိကားဓာတ္စက္ရထားနဲ႔ ဓာတ္စက္ဘီး ေရာင္းေၾကာ္ျငာကလဲ ျမန္မာပုိ႔ေဆာင္ေရးတေခတ္ေျပာင္းပုံမွာ စိတ္ဝင္စားရာတကြက္ပါ။ မီးသေဘၤာ၊ ရထား၊ ဓာတ္ရထားေတြေနာက္မွာ စက္ဘီး၊ မုိတုိဆုိင္ကယ္၊ မုိတုိကားေတြ ဘယ္လုိဝင္လာသလဲဆုိတာ စဥ္းစားစရာပါ။ ဦးျမဟန္ရဲ့ ျမန္မာျပည္ဒုိင္ယာရီမွာ ၁၉၀၀ေက်ာ္တႏွစ္မွာ ေမာ္ေတာ္ကား အေရအတြက္ တႏုိင္ငံလုံး ဘယ္ႏွစ္ရာ ဆုိတာဖတ္ဖူးပါတယ္။ ၁၉၀၅-၆ေလာက္မွာ ျမန္မာျပည္ကုိ ေမာ္ေတာ္ကား စေရာက္တယ္လုိ႔ ဖတ္ဖူးေတာ့ ဒီေၾကာ္ျငာအရ ဒိထက္ပုိေစာပါလိမ့္မယ္။ သိသူမ်ား ေဝငွၾကပါအုံး။ ေမာ္ေတာ္ဆုိင္ကယ္ကေတာ့ ဂ်ာမနီမွာ ၁၈၈၀ အကုန္ေလာက္က စေရာင္းေပမယ့္ အေမရိကန္ နယူးေယာက္ကုိေတာင္ ၁၈၉၅ မွ ေရာက္တယ္လုိ႔ ဝီကီ အင္တာနက္က ဆုိပါတယ္။ မႏၱေလးၿမိဳ႕ကုိ ပထမဆုံး ေမာ္ေတာ္ကား သေဘၤာနဲ႔သယ္လာေတာ့ တၿမိဳ႕လုံးထြက္ၾကည့္တယ္၊ လမ္းမွာ ႐ႊံ႕ထဲေမာင္းရေတာ့ ကားထုိးရပ္သြားတဲ့အတြက္ စာေရးဆရာ ရုပ္ရွင္ မင္းသား ဒဂုံပ ဦးဘတင္ရဲ့ မိဘဘုိးဘြား မြတ္စလင္ ဘာသာဝင္ကားရွင္ေတြက စိတ္ပူပီး ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းကုိ လွည္းနဲ႔ဆြဲသြားပီး ပရိတ္ရြတ္ခုိင္းတယ္ဆုိတာ ၁၉၆၀ ေက်ာ္က ျမန္မာမဂၢဇင္းတအုပ္မွာ ဖတ္ဖူးပါတယ္။
(၂)
ျမန္မာဘာသာနဲ႔ ပထမဆုံးႏုိဗယ္လုိ႔ အဖြင့္မွာ အဂၤလိပ္လုိ စာတင္ထားတာကုိ သတိျပဳမိမွာပါ။ ရုိမန္႔အလြမ္းဇာတ္ေၾကာင္းအားျပဳစတုိရီေပမယ့္ ႏုိဗယ္ လူ႔သဘာဝအဖြဲ႔ဝတၳဳလုိ႔ဆုိလုိဟန္တူပါတယ္။ ဝတၳဳထဲမွာ အဆုိးအေကာင္းအျဖဴအမဲလုံးလုံးကြဲတဲ့ “ဇာတ္ခြင္က်” ဇာတ္ေကာင္ေတြပဲ ပါတာပါ။ ေထာင္ထဲက အရူး ဦးေပၚလာသည္ပင္ အခန္းက႑ မေျပာင္ေျမာက္လွဘူးထင္ပါတယ္။ ေနာက္ ဆယ္ႏွစ္ေလာက္မွာေပၚမယ့္ ေရႊျပည္စုိး၊ စပယ္ပင္၊ မွာေတာ္ပုံဝတၳဳေတြထဲက အရူးမျပန္ေပး၊ ဦးဓူဝံ၊ အမိန္႔ေတာ္ရေမာင္ကိတၱိ၊ ေလာစံ၊ သီလရွင္မယ္စႏၵာနဲ႔ တိတ္တိတ္ပုန္းညိေနတဲ့ ယပ္လွဲကုိယ္ေတာ္၊ အေမဘြား၊ ခင္အုံ၊ ဦးေက်ာ္ေဒြး၊ ေမာင္ေမာင္ရြ တုိ႔လုိ ထင္းပီးထြက္ေနတဲ့ ရုပ္ၾကြဇာတ္ေကာင္ေတြ မပါေသးပါဘူး။
ဒိအရင္မေရွးမေႏွာင္းမွာ ေရာ္ဘင္ဆင္ကရူးဆုိး၊ ပသီပုံျပင္ဝတၳဳ၊ ေနာက္ ခရစ္ဝင္ဇာတ္ေၾကာင္းေတြ ဘာသာျပန္တာ ရွိခဲ့ေပမယ့္ ျမန္မာပရိသတ္နဲ႔ အလွမ္းေဝးေနလုိ႔ ျပင္သစ္ရာဇဝင္ဝတၳဳဆရာ ဒူးမားႀကီးရဲ့ မြန္တီခရစၥတုိၿမိဳ႕စားကုိ ဦးလွေက်ာ္က ေရွ႕ပုိင္းမွီးပီး ဝတၳဳလုပ္ေရးတာ ေပါက္သြားတယ္လုိ႔ ယူဆရပါတယ္။ ဒိေနာက္ ခ်ဥ္ေပါင္ရြက္သယ္ေမာင္မႈိင္း၊ ေမာင္တာေနာ၊ စိန္တေလးျမတေလးစတဲ့ ခ်စ္ခန္းႀကိဳက္ခန္းနဲ႔ ဗဟုသုတေတြ ေရာေရးတဲ့ ဝတၳဳေတြေခတ္စားလာပီး ရွိရင္းစြဲ ျပဇာတ္စာေပေခတ္တိမ္သြားပါတယ္။ ဒိအရင္ မေရွးမေႏွာင္းမွာ ေရာ္ဘင္ဆင္ကရူးဆုိး၊ ပသီပုံျပင္ဝတၳဳ၊ ေနာက္ ခရစ္ဝင္ဇာတ္ေၾကာင္းေတြ ဘာသာျပန္တာ ရွိခဲ့ေပမယ့္ ျမန္မာပရိသတ္နဲ႔ အလွမ္းေဝးေနလုိ႔ ျပင္သစ္ရာဇဝင္ဝတၳဳဆရာ ဒူးမားႀကီးရဲ့ မြန္တီခရစၥတုိၿမိဳ႕စားကုိ ဦးလွေက်ာ္က ေရွ႕ပုိင္းမွီးပီး ဝတၳဳလုပ္ေရးတာ ေပါက္သြားတယ္လုိ႔ ယူဆရပါတယ္။ ဒိေနာက္ ခ်ဥ္ေပါင္ရြက္သယ္ေမာင္မႈိင္း၊ ေမာင္တာေနာ၊ စိန္တေလးျမတေလးစတဲ့ ခ်စ္ခန္းႀကိဳက္ခန္းနဲ႔ ဗဟုသုတေတြေရာေရးတဲ့ ဝတၳဳေတြေခတ္စားလာပီး ရွိရင္းစြဲ ျပဇာတ္စာေပေခတ္တိမ္သြားပါတယ္။ ဒိျပင္ အေရွ႕ဖ်ားႏုိင္ငံေတြက ေခတ္သစ္ဝတၳဳစာေပေပၚေပါက္ပုံေတြနဲ႔ ယွဥ္ေလ့လာသင့္ပါတယ္။ ဖိလစ္ပုိင္က မ်ိဳးခ်စ္အာဇာနည္စစ္စစ္ (ဗုိလ္ခ်ဳပ္တုိ႔လုိ မေတာ္တဆမဟုတ္) ရီေဇာ္ရဲ့ ၁၉ ရာစု ႏုိင္ငံေရးဝတၳဳႀကီးေတြ၊ အိႏၵိယ၊ တရုတ္ျပည္က တဂုိး၊ လူရႊန္းနဲ႔ သူတုိ႔ထက္ေစာတဲ့သူေတြ၊ ဂ်ပန္က ၁၉ ရာစု အေနာက္ပုံတူကူးဝတၳဳေတြ ဒါေတြနဲ႔ယွဥ္ၾကည့္ရမွာပါ။
ဇာတ္လမ္းအဖြဲ႔ကုိ ပါဠိလုိေခၚတဲ့ဝတၳဳအသုံးက ျမန္မာဗုဒၶဘာသာစာေပမွာ ပေဝသဏီကရွိပီးသားမုိ႔ ဒီလုိ ေဖေတာ့ေမာင္ေတာ့ စာသိမ္ေတြကုိ ဝတၳဳလုိ႔တပ္ရမလားလုိ႔ သတင္းစာေတြမွာ အေခ်အတင္ေတြ ျဖစ္ခဲ့ပါေသးတယ္။ ပထမအင္းဝေခတ္ ရွင္မဟာသီလဝံသရဲ့ ပါရာယနဝတၳဳဟာ အေစာဆုံးေတြ႔တဲ့ ျမန္မာလုိ ေရးဝတၳဳ ျဖစ္ေပမယ့္ ပါဠိစာေပ ဗုဒၶထုပၸတ္ေတြရဲ့ အေငြ႔အသက္လႊမ္းတယ္။ ေနာက္ေခတ္ေတြမွာ အစဥ္အဆက္ ေရးလာတဲ့ ရတနာေၾကးမုံ၊ မဟာရာမ၊ ဣႏၶာဝုဓ (အီေနာင္)၊ ဣႏၶာဝံသစတဲ့ နန္းတြင္းဇာတ္ေတာ္ႀကီး ဝတၳဳေတြကေတာ့ အဖတ္အရသာခံအတြက္ ေတးထပ္သီခ်င္း အဆုိအေျပာေတြ ၿမိဳင္ၿမိဳင္နဲ႔ေရးတဲ့ ေအာ္ပရာ ျပဇာတ္ ဆန္ဆန္ေတြျဖစ္တယ္။ တျခား အာရွေရွးေဟာင္းစာေပ၊ ယုိးဒယား၊ မာလာယု၊ ဂ်ားဗားစတဲ့ အိမ္နီးခ်င္း စာေပေတြမွာလဲ ဒါမ်ိဳး ဆင္ဆင္ေတြရွိပါတယ္။ ဦးလွေက်ာ္ရဲ့ စကားျပင္ သက္သက္နဲ႔ ေရးတဲ့ ဝတၳဳကေတာ့ တထာဂတဝတၳဳ ေခၚ တထာဂတုပၸတၱိက်မ္း၊ မာလာလကၤာရဝတၳဳ ၊ မဟာ၀င္၊ စူဠ၀င္၊ ဒီပ၀င္၊ အနာဂတ၀င္စတဲ့ က်မ္း၀တၳဳေတြ ဘုရားျဖစ္ေတာ္စဥ္၊ သီဟုိဠ္ သာသနာဝင္ သမုိင္းဆုိင္ရာ ဝတၳဳျမန္မာျပန္ေတြ၊ ပီးေတာ့ သူတုိ႔ေခတ္မွာ အင္မတန္ေက်ာ္ၾကားတဲ့ မင္းပူးဦးၾသဘာသ၊ ဦးပုညတုိ႔ရဲ့ နာမည္ေက်ာ္ ေဝႆႏၱရာ၊ ယုန္မင္း ဝတၳဳ၊ သူအုိမႀကီးဝတၳဳစတဲ့ စကားေျပရုိးရုိးဘာသာေရးစာေပေတြရဲ့ အေငြ႔အသက္ရွိေလလား၊ ဒါမွမဟုတ္ ဦးလွေက်ာ္ ငယ္စဥ္ ဦးေလး ဝန္ေထာက္ႀကီးဦးညိဳနဲ႔ ေနစဥ္က ကုိးကြယ္သက္ဝင္ခဲ့တဲ့ ခရစ္ယာန္က်မ္းစာ ဆရာယုဒသန္ျပန္ရဲ့ ရုိးစင္းက်စ္လစ္တဲ့ အလွက ဖမ္းစားခဲ့ေလသလား၊ ေခတ္ၿပိဳင္ ဝိတုိရိယအလြမ္းဝတၳဳေတြရဲ့ ၾသဇာေလလား မသိပါ။ ဝန္ေထာက္ဦးညိဳေရးတဲ့ ဗုဒၶဘာသာအလင္းျပက်မ္းဟာလဲ ဝတၳဳတပုဒ္လုိ ေသသပ္လွပ ပါတယ္။ သူေရးပီး မထုတ္ျဖစ္ခဲ့တဲ့ ေနာက္လင္၊ ကုိၿမိဳ႕အုပ္စတဲ့ ဝတၳဳေတြ ဒုတိယကမၻာစစ္မီးတြင္းက မပ်က္စီးခဲ့ရင္ ဆရာႀကီးရဲ့ စာေပလက္စကုိ ပုိသိလာမွာပါ။ ႐ႈမဝမဂၢဇင္းမွာ ၁၉၆၀ ေလာက္က ဆရာေဇယ် ေဝငွတဲ့ ဦးလွေက်ာ္ရဲ့ ေရွ႕ေနက်မ္ းတအုပ္ထဲက ဇာတ္ေၾကာင္းျပ ပုစၧာတခုဆုိရင္ ဝတၳဳတပုဒ္လုိ က်က်နန ေရးတာပါ။
အမိန္႔ေတာ္ရ ၿမိဳ႔အုပ္မင္းရဲ့ အေရးအသားက တိက်သပ္ရပ္ ေခ်ာမြတ္တာ ေတြ႔ေတာ့ ဒုတိယႏွိပ္ အမွာထဲက လူထုေဒၚအမာေရးတဲ့ ယေန႔စာေပ အေရးအသားဟာ ပုိေဝဆာ ယဥ္ႏုလာေပမယ့္ ဝါက်မွန္ေအာင္ မဖြဲ႔တတ္ေတာ့ စကားေတြၾကြယ္ပီး မေျပာင္တဲ့ စာေတြပဲ ထြက္လာတယ္ ဆုိတဲ့ေကာက္ခ်က္ကုိ သတိရမိပါတယ္။ ဒါက စစ္ပီးေခတ္ ဗန္းေမာ္တင္ေအာင္၊ နႏၵ၊ ေမာင္သာရစတဲ့ လူငယ္ေတြရဲ့ စာႏုေတြ ဟုန္းဟုန္းေတာက္ ေနခ်ိန္ပါ။ ကေန႔ေခတ္ သတ္ပုံသတ္ညႊန္းေတာင္ မမွန္တဲ့ အေၾကာင္းရပ္ဗဟုသုတစာခံတိမ္တဲ့ အေတြးအယူ ေလာကအျမင္ လြန္စြာခ်ိဳ႕တဲ့ကာ ရဲဝံ့တယ္ဆုိပီး ေလာ္လီဆန္းျပားတာကုိ ဂုဏ္မွတ္တဲ့ ဘုရားစူး အျဖစ္စာေတြ ကဗ်ာေတြကုိ ေဒၚအမာ နားမလည္ဘူး မႀကိဳက္ဘူးေျပာႏုိင္ေသးရင္လဲ ထြန္းေပၚတစ္လစ္ေတြက အဖြားႀကီး ေရွာ္တယ္၊ ရင္ဘတ္မပါဘူးပဲ ေျပာၾကမွာအမွန္ပဲ။
စာေပျမင့္မွ လူမ်ိဳးလဲ အထက္တန္းက်ပါတယ္။ ဂရိ၊ အဂၤလိပ္၊ ဂ်ာမန္၊ ျပင္သစ္၊ အိႏၵိယစတဲ့ လူမ်ိဳးႀကီး ေတြ ယဥ္ေက်းမႈျမင့္ တန္ခုိးထြားခဲ့တာမွာ စာေပအေတြးအေခၚေတြရဲ့ လႈံ႔ေဆာ္တီထြင္မႈေတြကလဲ အခရာပါပဲ။
ဦးလွေက်ာ္ဟာ ပထမကမၻာစစ္ပီး ဗမာျပည္ဆုိက္လာတဲ့ စပိန္တုပ္ေကြးႀကီး အတြင္းမွာ အဖ်ားေရာဂါနဲ႔ အနိစၥေရာက္ပါတယ္။